ارش چیست و چه فرقی با دیه دارد؟

 

ارش نوعی دیه است که مبلغ آن در شرع مشخص نشده است . نحوه محاسبه ارش به این ترتیب است که قاضی با در نظر گرفتن میزان آسیب وارد شده به شخص ، شدت جنایت ، مبلغ دیه کامل و نظر کارشناس ، مبلغ ارش را تعیین می کند . برای پرداخت ارش مهلتی وجود ندارد . افراد در جامعه علاوه بر تکالیفی که بر عهده دارند ، حقوقی نیز دارند . حقوق افراد دامنه گسترده ای دارد مثل حقوق مالی یا حقوق جانی . هیچ کس نمی تواند به دیگران صدمه بدنی و جانی بزند و در صورتی که مرتکب این کار شد مجرم است و طبق قانون باید مجازات شود . مجازات اصلی این افراد را قانون مشخص می کند .

یکی از انواع مجازات هایی که شرع و به تبع آن قانون گذار، برای برخی از جرایم در نظر گرفته است ، مجازات دیه است . دیه در مواردی مورد توجه قانون گذار بوده است که جرایم مرتبط با صدمه جسمی و جانی باشد . اما گاهی شرع برای یک عضو خاص از بدن که صدمه دیده است دیه تعیین نگرده است ، در این صورت تکلیف فرد صدمه دیده چیست ؟

قانون گذار برای پاسخ به این نیاز نهاد ارش را بنیان گذاری کرده است از این رو در این مقاله به این پرسش ها پاسخ می دهیم که ارش چیست و ارش و دیه با هم چه تفاوتی دارند و سپس به این نکته می پردازیم که نحوه و فرمول محاسبه ارش جنایت چیست و در آخر هم توضیحاتی در مورد مهلت و نحوه پرداخت ارش ارائه خواهیم داد .

ارش چیست ؟

ارش ، نوعی مجازات نقدی است که در جنایت علیه تمامیت جسمانی اشخاص ، مجرم باید به مجنی علیه یا قربانی جرم بپردازد و این مبلغ تحت عنوان دیه در شرع مشخص نشده باشد . ارش در ماده 449 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به این ترتیب تعریف شده است : ” ارش، دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود. “

به بیان ساده ، در شرع اسلامی ، برای دست دیه ای با مبلغ مشخص مقرر شده است اما برای تاندون دست ، دیه ای مشخص نشده است . در صورتی که شخصی به تاندون دست دیگری آسیبی وارد کند ، باید به او ارش بپردازد.

مطالبه ارش شرایطی دارد که در ماده 559 قانون مجازات اسلامی ذکر شده است . طبق این ماده : ” هرگاه در اثر جنایت صدمه ای بر عضو یا منافع وارد آید چنانچه برای آن جنایت در شرع دیه مقدر یا نسبت معینی از آن به شرح مندرج در این قانون مقرر شده باشد مقدار مقرر و چنانچه شرعاً مقدار خاصی برای آن تعیین نشده ارش آن قابل مطالبه است “

ارش و دیه چه تفاوتی دارند؟

ارش و دیه هرچند به هم شباهت هایی دارند ، و احکام آن ها در بیشتر موارد شبیه به هم است ، اما تفاوت هایی هم دارند که آن ها را از هم متمایز کرده است . در زیر برای شما این تفاوت ها را بیان کرده ایم .

1. اولین و مهم ترین تفاوت آن ها این است که مقدار دیه در شرع مقدس ، معین شده است اما ارش مشخص نشده ، و قاضی باید آن را تعیین کند . تعریف دیه در ماده 448 قانون مجازات اسلامی از این قرار است : ” دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است. ” در صورتی که همان طور که گفته شد ، ارش در شرع مشخص نشده است .
2. در پرداخت ارش فرقی میان مبلغ آن برای زن و مرد نیست و هردو به یک میزان ارش می برند اما مبلغ دیه برای زن و مرد متفاوت است . ماده 562 در این زمینه می گوید : ” در موارد ارش فرقی میان زن و مرد نیست لکن میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه اعضاء و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد “
3. مبلغ ارش اصولا کمتر از دیه است به این معنی که ارشی که برای جنایت بر دست تعیین می شود ، از دیه دست کمتر است . این نکته در ماده 548 به روشنی بیان شده است : ” در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست و چنانچه به سبب آن جنایت، منفعت یا عضو دیگری از بین رود یا عیبی در آنها ایجاد شود، برای هر آسیب دیه جداگانه ای تعیین می گردد. “

نحوه و فرمول محاسبه ارش جنایت

همان طور که گفته شد ، ارش در شرع مقدس مشخص نشده است و تعیین مبلغ آن بر عهده قاضی است . نحوه و فرمول محاسبه ارش جنایت که در دادگاه ها مورد استفاده می شود را در زیر بیان کرده ایم .

فرمول محاسبه دقیق و مشخصی برای ارش وجود ندارد و قضات باید با در نظر گرفتن نظر کارشناس پزشکی قانونی و میزان خسارتی که به فرد وارد شده ، مبلغ ارش را محاسبه کند . نحوه محاسبه آن در ماده 449 قانون مجازات اسلامی مشخص شده است : ” … دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود. “

قاضی در محاسبه ارش نوع و کیفیت جرمی که رخ داده هم در نظر می گیرد و در نهایت با توجه به مبلغ کامل دیه انسان ، مبلغ ارش را تعیین می کند .